کیومرث

کیومرث

نقاشی از امید ابراهیم

گفتارهای نیک شما

---

 پادشاهی گیومرت سی سال بود

سَخُن گوی دهقان چه گوید نُخُست/ که تاج بزرگی به گیتی که جُست

که بود آنکه دیهیم بر سر نِهاد / ندارد کس آن روزگاران به یاد

مگر کز پدر یاد دارد پسر/  بگوید تو را یک به یک در به در

که نام بزرگی که آورد پیش /  که را بود از آن مهتران مایه بیش

4+ پژوهنده ی نامه ی باستان/ که از پهلوانان زند داستان

5 چُنین گفت کایین تخت و کلاه /گـَیومرت آورد و او بود شاه

که خود چون شد او بر جهان کدخدای /  نُخُستین به کوه اندرون ساخت جای

سر ِتخت و بختش برآمد ز کوه /  پلنگینه پوشید خود با گروه

ازو اندر آمد همی پرورش /  که پوشیدنی نو بُد و نو خورش

به گیتی درون سال سی شاه بود  / به خوبی چو خورشید بر گاه بود

10 همی تافت زو فرّ شاهنشهی /  چو ماه دو هفته ز سرو سهی

دد و دام و هر جانور که ش بدید /  ز گیتی به نزدیک او آرمید

دوتا می شدندی بر تخت اوی /  از آن بر شده فرّه و بخت اوی

به رسم نماز آمدندیش پیش /  از آن جایگه برگرفتند کیش

پسر بُد مر او را یکی خوبروی  / خردمند و همچون پدر نامجوی

15 سیامک بُدَش نام و فرخنده بود /  گـَیومرت را دل بدو زنده بود

ز گیتی به دیدار او شاد بود /  که پُس بارور شاخ بنیاد بود

به جانش بر از مهر گریان /  بُدی ز بیم جداییش بریان بُدی

برآمد برین کار یک روزگار /  فروزنده شد دولت شهریار

به گیتی نبودش کسی دشمنا / مگر در نِهان ریمن آهَرمَنا

20 به رشک اندر آهَرمَن بدسگال  / همی رای زد تا بیاگند یال

یکی بچّه بودش چو گرگ سُتـُرگ /  دلاور شده با سپاهی بزرگ

جهان شد بران دیوبچّه سپاه /  ز بخت سیامک، چه از بخت شاه

سپه کرد و نزدیک او راه جست  / همی تخت و دیهیم کـَی شاه جست

همی گفت با هر کسی راز خویش /  جهان کرد یکسر پرآواز خویش

25 گیومرت ازین خودکی آگاه بود /  که تخت مِهی را جزو شاه بود

یکایک بیامد خجسته سروش /  بسان پریی پلنگینه پوش

بگفتش به راز این سَخُن دربه در /  که دشمن چه سازد همی با پدر

سَخُن چون به گوش سیامک رسید /  ز کردار بدخواه دیو پلید

دل شاه بچّه برآمد به جوش /  سپاه انجمن کرد و بگشاد گوش

30 بپوشید تن را به چرم پلنگ /  که جوشن نبُد خود، نه آیین جنگ

پذیره شدش دیو را جنگ جوی /  سپه را چو روی اندر آمد به روی

سیامک بیامد بَرَهنه تنا /  برآویخت با دیو ِ آهَرمَنا

بزد چنگ وارونه دیو سیاه / دو تا اندر آورد بالای شاه

فگند آن تن شاهزاده به خاک / به چنگال کردش کمرگاه چاک

35 سیامک به دست خزوران  دیو /  تبه گشت و ماند انجمن بی خدیو

چو آگه شد از مرگِ فرزند، شاه /  ز تیمار گیتی برو شد سیاه

فرود آمد از تخت ویله کـُنان  / زنان  بر سر و گوشت شاهان کـَنان

دو رخساره پر خون و دل سوگوار /  دژم کرده بر خویشتن روزگار

خروشی برآمد ز لَشکر به زار /  کشیدند صف بر در شهریار

40 همه جامه ها کرده پیروزه رنگ /  دو چشم ابر خونین، دو رخ بادرنگ

دد و مرغ و نخچیر کرده  گروه /  برفتند ویله کنان سوی کوه

برفتند با سوگواری و درد /  ز درگاه کی شاه برخاست گرد

نشستند سالی چُنین سوگوار /  پَیام آمد از داور کردگار

درود آورنده ش خجسته سروش / کزین بیش مخروش و باز آر هوش

45 سپه ساز و برکش به فرمان من / برآور یکی گـَرد از آن انجمن

از آن بد کـُنش دیو، روی زمین /  بپرداز و پردخته کن دل ز کین

کـَی نامور سر سُوی ِآسمان /  برآورد و بدخواست بر بدگـُمان

بدان برترین نام یزدانش را  / بخواند و بپالود مژگانش را

وُزان پس به کین سیامک شتافت /  شب آرامش و روز خوردن نیافت

50 سیامک خجسته یکی پور داشت  / که نزد نیا جای دستور داشت

گرانمایه را نام هوشنگ بود /  تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود

به نزد نیا یادگار پدر /  نیا پروریده مر او را به بر

نیایش به جای پسر داشتی  / جز او بر کسی چشم نگماشتی

چو بنهاد دل کینه و جنگ را  / بخواند آن گرانمایه هوشنگ را

55 همه گفتنی ها بدو بازگفت /  همه رازها بر گشاد از نِهفت

که من لشکری کرد خواهم همی /  خروشی برآورد خواهم همی

تو را بود باید همی پیشرو /  که من رفتنی ام، تو سالار نو

پری و پلنگ انجمن کرد و شیر /  ز درّندگان گرگ و ببر دِلیر

سپاهی دد و دام و مرغ و پری /  سپهدار با گیر و کُندآوری

60 پس ِپشتِ لَشکر گیومرت شاه / نبیره به پیش اندرون با سپاه

بیامد سیه دیو بی ترس و باک / همی به آسمان بر پراگند خاک

ز هُرّای درّندگان چنگ دیو /  شده سست و ز خشم گیهان خدیو

به هم برفتادند هر دو گروه /  شدند از دد و دام دیوان ستوه

بیازید چون شیر هوشنگ چنگ /  جهان کرد بر دیو نَستوه تنگ

65 کشیدش سراپای یکسر دوال /  سپهبد برید آن سر ناهَمال

به پای اندر افگند و بسپَرد خوار /  دریدش بر او چرم و برگشت کار

چُن آمد مر آن کینه را خواستار /  سرآمد گیومرت را روزگار

برفت و جهان مُردَری ماند از اوی /  نگر تا که را نزد او آبروی

جهان فریبنده را گرد کرد /  ره سود بنمود و خود مایه خورد

70 جهان سر به سر چو فَسانه ست و بس /  نماند بد و نیک بر هیچ کس

دهقان : به معنی ایرانی ناب و نژاده  که به آیین و فرهنگ باستانی ایرا پایبند بوده است.

دیهیم: تاج

کیومرث: زنده ی گویای میرا

پلنگینه: جامه ای از پوست پلنگ که پهلوانان ایران به نشانه ی یلی و پردلی بر تن می پوشیده اند.

دوتا: گوژ- خمیده (دوتا شدن= کرنش کردن)

فره ایزدی نیرویی مینوی و خجسته است ، نگاهبان پادشاهان و پهلوانان ایرانی، که فرمانروایی بر ایرانشهر در گرو آن نهاده شده است. هیچ فرمانروایی نمی تواند، بی پشتیبانی و یاوری فر، بداد و درست بر ایران فرمان براند.

کیش:در فارسی به معنی دین ولی در پهلوی تنها برای دینهای بیراه و تباه به کار می رفته

فرخنده: به معنی خجسته و همایون - از فرخ ساخته شده است مانند دیرنده و بسنده

پُس= پسر(ریختی از این واژه پوس یا بوسدر اشگپوس یا اشکبوس)

بنیاد= بُنداد

رِیمَن(ساکن روی ی)فریبکار و نیرنگباز(اهریمن)

بچه: در پهلوی وچَگ بوده است و در یخت گیی گوچگ و سرانجام کوچک

کی شاه: دکتر کزازی کی شاه را درست نمی دادنند و گرشاه را درست می دانند که گَلشاه و سپس به گُلشاه  تبدیل شده است.

سروش:در پهلوی سروش(ر ساکن)از سَرئوسه در اوستایی آمده است و نام یکی از بزرگترین ایزدان زرتشتی است. ریشه آن در سرودن به کار می رود.

پری:در پارسی واژه ای پسندیده است و وارونه ی دیو . اما در اوستا پریان چهره ای نکوهیده دارند و جانوارانی فریفتار و زیانبارند.

ادامه دارد